Μεταφραστής Ακριβείας

Βασικών όρων πληροφορικής, υπολογιστών και διαδικτύου ... και όχι μόνο

Ετυμολόγιο

40 Λέξεις της Ημέρας

Αλφαβητική Αναζήτηση

Βοηθήματα

Οι τελευταίες 40 καταχωρήσεις!

Εγγραφείτε στο

Νεοδότη μας

Εγγραφή
Αποστολή Εκτύπωση Ανάδραση / Επικοινωνία

Περί της Αρμενικής

Περί της Αρμενικής

Η Αρμενικη Γλωσσα

 Հայերեն լեզու

 Αρμενική γλώσσα (Hayeren lezou)

 

Αλέξανδρος-Μιχαήλ Χατζηλύρας

 [email protected]

 

 

 

Το αρμενικό αλφάβητο σε τοίχο του Μελκονιάν στη Λευκωσία, έργο του Sebouh Abcarian.

 

Η Αρμενική είναι ανεξάρτητος κλάδος της Ινδοευρωπαϊκής ομογλωσσίας. Αν και τα πρώτα ίχνη της χάνονται στο χρόνο, με κάποιους γλωσσολόγους να την εντοπίζουν ήδη από την 4η χιλιετία π.Χ., πιστεύεται πως σχετίζεται με τη φρυγική και την πρωτοελληνική γλώσσα. Αρχικά γραφόταν με ελληνική, περσική ή συριακή γραφή (από τις οποίες καμία δεν ήταν κατάλληλη για την αναπαράσταση του περίπλοκου ηχητικού συστήματος της αρχαίας Αρμενικής), μέχρι που το 405 ο Άγιος Μεσρώπ Μαστότς - μοναχός, θεολόγος και γλωσσολόγος -, αποφασισμένος να μεταφράσει τη Βίβλο στην Αρμενική και αφού ταξίδεψε γύρω από τον Καύκασο, επινόησε ένα μοναδικό αλφάβητο για την καταγραφή της αρμενικής γλώσσας. Το αλφάβητο, που λέγεται πως είναι το προϊόν θείας έμπνευσης, γράφεται από αριστερά προς δεξιά. Αποτελούμενο αρχικά από 36 γράμματα, έγινε ευπρόσδεκτο από το Βασιλιά Βραμσαμπούχ και τον Καθόλικο Σαχάκ Α’, υπήρξε το έναυσμα για το “Χρυσούν Αιώνα” του αρμένικου έθνους, και έκτοτε λειτούργησε ως ισχυρός παράγοντας στην ανάπτυξη του εθνικού αρμενικού πνεύματος μέχρι σήμερα. Λόγω της ευρωπαϊκής επιρροής στο Αρμενικό Βασίλειο της Κιλικίας, άλλα δύο γράμματα προστέθηκαν το 12ο αιώνα.

 

Αυτή η πλούσια και δυναμική γλώσσα είναι η μητρική γλώσσα ενός έθνους που αριθμεί πάνω από 8 εκατομμύρια ανθρώπους διασκορπισμένους στις τέσσερις γωνιές της Υδρογείου, ως αποτέλεσμα της Αρμενικής Γενοκτονίας. Είναι η επίσημη γλώσσα της Αρμενίας και του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και έχει πολυάριθμους ομιλητές σε Ρωσσία, Ηνωμένες Πολιτείες, Γαλλία, Γεωργία, Ουκρανία, Ιράν, Αργεντινή, Συρία, Τουρκία, Ουζμπεκιστάν, Καναδά, Γερμανία, Ισπανία, Πολωνία, Αυστραλία, Βραζιλία, Ελλάδα, Βουλγαρία και αλλού.

 

Στην κλασσική τους μορφή (κραπάρ), τα Αρμένικα ήταν μια από τις μεγάλες γλώσσες της Εγγύς Ανατολής και της Μικράς Ασίας. Επηρεάστηκε φωνολογικά από τα Γεωργιανά και τις άλλες καυκάσιες γλώσσες και είχε λάβει πολυάριθμες λέξεις-δάνεια από τα Ελληνικά, Συριακά, Λατινικά και Περσικά. Η ανάπτυξη των σαραγκάν (εκκλησιαστικών ύμνων) και τα γραφόμενα διαφόρων λογοτεχνικών πυλώνων, όπως των Κρικόρ Ναρεκατσί (951-1003), Μάγιστρου Κρικόρ Μπαχλαβουνί (990-1059), Χοβαννές Σαργκαβάκ (1045-1129), Καθόλικου Νερσές Σνορχαλί (1098-1173), Μεχιτάρ Κος (1120-1213), Αρχιεπισκόπου Νερσές Λαμπρονατσί (1153-1198), Αρχιμανδρίτη Βαρτάν Αϊγκεκτσί (†1250) και άλλων, εκλέπτυνε την κλασσική αρμενική γλώσσα, εξυψώνοντας και διευρύνοντας τη λογοτεχνική της τεχνοτροπία. Στο 13ο και το 14ο αιώνα η γραμματική, το συντακτικό και η ορθογραφία της γλώσσας τυποποιήθηκαν περαιτέρω. Η κλασσική Αρμενική χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα για τις λειτουργίες των Αρμενικών Αποστολικών Ορθόδοξων εκκλησιών σε ολόκληρο τον κόσμο.

 

Μετά την πτώση του Αρμενικού Βασιλείου της Κιλικίας (1375) και την καταστροφή πολυάριθμων μονών, η αρμενική γλώσσα έπεσε σε λήθαργο μέχρι το 16ο αιώνα: εξαιτίας των τρομερών καταστάσεων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την Περσία των Σαφαβιδών, οι κουσάν (λυρικοί αοιδοί) και οι ασιούγ (τροβαδούροι) σταδιακά έδωσαν στην ποίηση κοσμική άποψη. Ποιητές και τροβαδούροι όπως οι Γαζάρ Σεπαστατσί, Βαρτανές Σερνγκετσί, Κρικόρ Βανετσί, Στεπανός Βαρακετσί, Νερσές Μοκατσί, Σαγιάτ Νοβά και άλλοι ασχολήθηκαν κυρίως με τις ενασχολήσεις των Αρμενίων που ζούσαν υπό το ζυγό των Περσών και των Τούρκων αφεντάδων.

 

Μέσα στο γενικότερο ρεύμα της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, ιδρύθηκαν αρμένικα τυπογραφεία στη Βενετία (1511), τη Ρώμη (1584), την αρμενική ενορία του Ισφαχάν (1641) και το Άμστερνταμ (1666). Το 18ο αιώνα ιδρύονται περισσότερα τυπογραφεία στην Κωνσταντινούπολη, το Μαντράς της Ινδίας, την Αγία Πετρούπολη, το Ετσμιατζίν, τη Μασσαλία, τη Σμύρνη και το Άμστερνταμ. Εξίσου αξιόλογα είναι τα τυπογραφεία των Μεχιταριστών στη Βενετία, την Τεργέστη και τη Βιέννη, τα οποία συνέβαλαν στη διατήρηση και τη διάδοση της αρμένικης γλώσσας και του αρμένικου πολιτισμού.

 

Από το 18ο αιώνα και μετά, ιδρύθηκαν πολυάριθμα ιδρύματα που προωθούσαν την αρμενική γλώσσα, όπως τα Μοναστήρια των Μεχιταριστών στη Βενετία (1717), την Τεργέστη (1773) και τη Βιέννη (1811), το Ινστιτούτο Λαζαριάν στη Μόσχα (1815), το Αρμενικό Κολλέγιο στην Καλκούτα (1821), η Ακαδημία Νερσεσιάν στην Τιφλίδα (1824), το Κολλέγιο Μουράτ Ραφαελιάν στη Βενετία (1836), η Σχολή Τεμπροτζασέρ στην Κωνσταντινούπολη (1879) και το Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο Μελκονιάν στη Λευκωσία (1926). Η πρώτη αρμενική εφημερίδα, ο Aztarar (Μηνύτωρ), εκδόθηκε το 1794 στην Ινδία, ακολουθούμενη από άλλες όπως τις Τιντάκ Πιουζανταγκάν [(Βυζαντινός Φακός), Κωνσταντινούπολη: 1812], Αρσιαλούις Αραραντιάν [(Αυγή του Αραράτ), Σμύρνη: 1840], Κοβγκάς [(Καύκασος), Τιφλίδα: 1846], Αρμαβενί [(Χουρμαδιά), Κάιρο: 1865] κτλ. Η πρώτη αρμενική εφημερίδα στην Κύπρο εκδόθηκε το 1900 στη Λευκωσία και ονομαζόταν Χαραζάν (Μαστίγιο).

 

Ανάμεσα στο 18ο και τον 20ο αιώνα, η αρμενική γραφή χρησιμοποιείτο για την καταγραφή της Οθωμανικής Τουρκικής, όντας ευκολότερη στην ανάγνωση και καταλληλότερη γι’ αυτήν παρά η αραβοπερσική γραφή. Μάλιστα, η πρώτη νουβέλα που δημοσιεύθηκε στην Τουρκική, η Καμπί Χικιαγεσί (1851), γράφτηκε από το Βαρτάν Πασά με αρμενική γραφή. Κατά την εποχή εκείνη, η καθομιλουμένη Αρμενική (Ασχαραπάρ) δανείστηκε πολυάριθμες λέξεις από τα Τουρκικά και τα Ρωσσικά. Λόγω του διαχωρισμού της αρμένικης πατρίδας ανάμεσα στην Οθωμανική και τη Ρωσσική Αυτοκρατορία, από το 19ο αιώνα τα Αρμένικα διαχωρίζονται σε δύο διαλέκτους: τη Δυτική Αρμενική (Αρεβμ’ταχαϊερέν) και την Ανατολική Αρμενική (Αρεβελαχαϊερέν). Η πρώτη - βασισμένη στη διάλεκτο της Κωνσταντινούπολης - ομιλείται κυρίως από Αρμένιους της Διασποράς στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Αμερικανική ήπειρο, ενώ η δεύτερη - βασισμένη στη διάλεκτο του Αραράτ και της Τιφλίδας - ομιλείται κυρίως στην Αρμενία, τις πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες, καθώς και στο Ιράν. Αν και είναι σε μεγάλο βαθμό αμοιβαία κατανοητές, υπάρχουν αξιοσημείωτες διαφορές στη φωνολογία, το λεξιλόγιο, τη γραμματική ακόμη και την ορθογραφία.

 

Στους λογοτεχνικούς γίγαντες της σύγχρονης εποχής περιλαμβάνονται οι Χατσαντούρ Αποβιάν (1809-1848), Μικαέλ Ναλμπαντιάν (1829-1866), Χακόπ Μελίκ-Χακοπιάν [γνωστός και ως Ραφφί (1835-1888)], Χακόπ Μπαρονιάν (1843-1891), Αρπιάρ Αρπιαριάν (1852-1908), Κρικόρ Ζοχράπ (1861-1915), Λεβόν Πασαλιάν (1863-1943), Αβεντίς Αχαρονιάν (1866-1948), Χοβαννές Τουμανιάν (1869-1923), Λεβόν Σιαντ (1869-1951), Ρουπέν Ζαρταριάν (1874-1915), Ατόμ Γιαρτζιανιάν [γνωστός και ως Σιαμαντό (1878-1915)], Κωστάν Ζαριάν (1885-1969), Καρεκίν Νζντέχ (1886-1955), Γεγισέ Τσιαρέντς (1897-1937), Χοβαννές Σιράζ (1915-1984), Κεβόρκ Εμίν (1918-1988), Σύλβα Καπουτικιάν (1919-2006), Μπαρούιρ Σεβάκ (1924-1971), καθώς και οι Βαχάν Τεκεγιάν (1878-1945) και Χακόπ Οσιαγκάν (1883-1948), που υπήρξαν καθηγητές στο Μελκονιάν, και ο Χοβσέπ Σισμανιάν [γνωστός και ως Τζερέντς (1822-1888)], ο οποίος το 1875 είχε επισκεφθεί το Αρμενομονάστηρο στον Πενταδάκτυλο.

 

 

 

Σήμερα στην Κύπρο, η Αρμενική διδάσκεται στα τρία Δημοτικά Σχολεία Ναρέκ (Λευκωσία, Λάρνακα και Λεμεσός) και το Γυμνάσιο Ναρέκ (Λευκωσία). Το δεύτερο ραδιόφωνο του ΡΙΚ μεταδίδει αρμένικα προγράμματα από το 1953, σήμερα καθημερινά από 17:00-18:00, τη μόνη αρμενική μετάδοση στην περιοχή. Από το 1992, μεταδίδεται από το ΡΙΚ αρμένικο τηλεοπτικό πρόγραμμα την ημέρα των αρμένικων Χριστουγέννων (6 Ιανουαρίου), σήμερα από 09:00-12:00. Εκτυπώνεται μία διμηνιαία εφημερίδα στα Αρμένικα, το Αρτσακάνκ (Ηχώ), το τριμηνιαίο ενημερωτικό δελτίο της Αρμενικής Μητρόπολης Κύπρου, Μερ Γιεγκεγετσίν (Η Εκκλησία μας) και το τριμηνιαίο ενημερωτικό δελτίο του Γραφείου του Αρμένιου Εκπροσώπου, το Λραντού (Ενημερωτικό Δελτίο), ενώ κάθε μήνα κυκλοφορεί το αρμενόφωνο ηλεκτρονικό μαγκαζίνο Αζάτ Χοσκ (Ελεύθερος Λόγος). Η κλασσική Αρμενική χρησιμοποιείται στις τρεις άρμενοθόδοξες εκκλησίες της Κύπρου: στην Παναγία Θεοτόκο (Σουρπ Αστβατζατζίν) στη Λευκωσία, στον Άγιο Στέφανο (Σουρπ Στεπανός) στη Λάρνακα και στον Άγιο Γεώργιο (Σουρπ Κεβόρκ) στη Λεμεσό.

 

Στις 01/12/2002 η Κυπριακή Δημοκρατία και το Συμβούλιο της Ευρώπης ανακήρυξαν την Αρμενική ως μειονοτική ή περιφερειακή γλώσσα της Κύπρου στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Χάρτη Περιφερειακών ή Μειονοτικών Γλωσσών. Στις 04/08/2005 προσδιορίστηκε ως μη-περιφερειακή γλώσσα και στις 27/09/2006 διευκρινίστηκε πως είναι η Δυτική Αρμενική διάλεκτος: υπολογίζεται ότι η Δυτική Αρμενική ομιλείται από περίπου 2.500 Αρμενοκύπριους και πάνω από 500 Αρμένιους από το Λίβανο, τη Συρία, την Ελλάδα και την Αίγυπτο, ενώ η Ανατολική Αρμενική είναι η μητρική γλώσσα περισσότερων από 500 Αρμενίων από την Αρμενία, τη Γεωργία, το Ιράν και τη Ρωσσία.

 

* * *

 

 


Περί της Αρμενικής

Η Δυτική Αρμενική έχει 8 ήχους φωνηέντων, 24 ήχους συμφώνων και 9 διφθόγγους. Τα ουσιαστικά έχουν έξι κλίσεις (ονομαστικήαιτιατικήγενικήδοτικήαφαιρετική και οργανική), δύο αριθμούς (ενικό και πληθυντικό) και στερούνται γραμματικού γένους. Τα επίθετα είναι άκλιτα, χωρίς γένος, και προηγούνται του ουσιαστικού που προσδιορίζουν. Τα ρήματα έχουν τέσσερις βασικούς χρόνους (ΕνεστώταΠαρατατικόΑόριστο, Μέλλοντα), δύο φωνές (ενεργητική, παθητική), τρεις συζυγίες (-ελ, -ιλ και -αλ), πέντε εγκλίσεις (οριστικήευκτικήυποθετικήαναγκαστική και προστακτική), και συνήθως μπαίνουν στο τέλος μιας πρότασης. Η Αρμενική δεν είναι μόνο κλιτή, αλλά και συγκολλητική γλώσσα (κυρίως με επιθήματα) με σχετικά ελεύθερη διάταξη λέξεων. Είναι επίσης πλούσια σε συνδυασμούς συμφώνων.